Home / 15 Pułk Ułanów / Sztandar

 

Powstanie Sztandaru

15. Pułk Ułanów Poznańskich przed wojną miał tylko jeden Sztandar, tzw. „typu wielkopolskiego” – wzoru przepisanego dla Wojsk Wielkopolskich. Ufundowały go i uszyły Poznanianki z „Ogniska Żołnierza Polskiego” przemianowanego później na Oddział Poznański Polskiego Czerwonego Krzyża.

Pułk otrzymał go po powrocie z frontu wielkopolskiego, a przed wyjazdem na front wschodni, dnia 29 lipca 1919r. na późniejszych Błoniach Grunwaldzkich w Poznaniu.

Opis Sztandaru

Zwieńczenie drzewca w formie orła na podstawie kulistej (tzw. „orzeł napoleoński”) wykonał w srebrze rzeźbiarz poznański – Edmund Haupt. Cały grot ma 25,5 cm wysokości, sam orzeł 12,5 cm, rozpiętość skrzydeł 18,5 cm, podstawa kulista 7,7 cm średnicy. Pod kulą, na tulei o długości 5 cm, z boku wybity wklęśle znak firmowy z napisem „Fraget/Argent” w owalu. Po dekoracji Sztandaru Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, na kulę nalutowano krzyż orderowy.

Oryginalny płat Sztandaru (nazywany dawniej bławatem albo płachtą) miał wymiary 52 x 82 cm, a więc niezupełnie zgodne z przepisem, który przewidywał wymiary dla sztandarów 56 x 84 cm.

Prawa strona Sztandaru, zwana w rozkazie z 1919 r. „stroną II”, była wykonana z białego wzorzystego adamaszku, którego wszystkie cztery krawędzie były obszyte złotym galonem. Na niej wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej wysokości 32 cm, szerokości 22,2 cm, haftowany barwnymi jedwabnymi nićmi, zdobiony złocistymi i srebrzystymi nićmi metalizowanymi, nie przylegający dolną krawędzią do galonu. W górnej części tej strony płatu napis haftowany złocistymi nićmi „KU CHWALE OJCZYZNY”.

Strona lewa płatu, zwana w rozkazie „stroną I”, zgodnie z nim powinna być amarantowa. Relacje ustne byłych żołnierzy 15. Pułku Ułanów Poznańskich zawsze były jednakowe i stwierdzały, że ta strona płatu była taka, jak kolor otoków na czapkach, więc ciemnoczerwona. Na czerwonym adamaszku o tym samym wzorze co poprzednio, obszytym wokół czterech krawędzi złotym galonem, orzeł srebrny w złotej koronie. Pod nim półwieniec z dwóch przewiązanych wstążką gałązek wawrzynu, bez owoców, haftowany złotą nicią. W lewym dolnym narożniku, skośnie skrót nazwy pułku: I. P.U.W. (1 Pułk Ułanów Wielkopolskich). W prawym dolnym rogu, też skośnie, data: 9.1.1919 – w wawrzynowym wieńcu z owocami. Wszystko haftowane złotem (ta data, to dzień wyjazdu z Poznania transportem kolejowym szwadronu Konnych Strzelców ppor. Kazimierza Ciążyńskiego do Gniezna, skąd wziął on udział w operacji szubińskiej i walczył 11 stycznia pod Rynarzewem). W lewym górnym rogu nadto herb Poznania w swoich właściwych barwach.

Charakterystyczny dla sztandarów jazdy Wojsk Wielkopolskich był sposób przymocowania płatu do drzewca. Płat Sztandaru 1. Pułku Ułanów był przybity do drzewca pięcioma ozdobnymi gwoździami na przestrzeni 20 cm od góry bezpośrednio krawędzią pionową, bez tulei. Do pozostałej krawędzi płatu były przyszyte cztery srebrne kółka, obejmujące luźno drzewce. Pod każdym z tych pierścieni był wbity do drzewca ozdobny gwóźdź, który ograniczał możliwość przesuwania się kółka wzdłuż drzewca.

sztandar skorupski 2 sztandar skorupski   
Sztandar 15. Pułku Ułanów Poznańskich – stan do 1939 r. (fot. ze zbiorów Bolesława Skorupskiego).

Poczet sztandarowy

Początkowo w skład pocztów sztandarowych wchodzili podoficer sztandarowy i dwóch oficerów. Z czasem skład ten uległ zmianie – poczet składał się z oficera sztandarowego (dowódcy pocztu), starszego podoficera, zazwyczaj kawalera Virtuti Militari (sztandarowego) oraz młodszego podoficera (podsztandarowego). Prócz tych trzech w skład pocztu wchodziło jeszcze trzech ułanów asysty, którzy w szyku konnym pełnili rolę koniowodnych właściwego pocztu. Przyjęło się powszechnie w pułkach kawalerii, że na dowódcę pocztu wyznaczano najmłodszego podporucznika. W 15. Pułku Ułanów Poznańskich dowódczą pocztu sztandarowego był z reguły porucznik, a nie podporucznik.

Poczet sztandarowy 15. Pułku Ułanów dosiadał takich koni, jakie miał szwadron wyznaczony jako eskorta Sztandaru. Niezależnie od tego, pod sztandarowym na początku lat dwudziestych, chodził koń siwy. Z czasem cały poczet dosiadał koni jednej maści kasztanowatej, jako charakterystycznej w dwudziestoleciu międzywojennym dla hodowli wielkopolskiej.

Zaraz po otrzymaniu przez Pułk Sztandaru, podoficer sztandarowy otrzymał bandolier krótki, wykonany ze skóry, pokryty materiałem czerwonym, obszyty wzdłuż brzegów i zygzakiem przez środek srebrzystym galonem. Bandolier ten u dołu ujęty był płatem skóry wraz z dużym, metalowym pierścieniem z wąskim rzemieniem z karabińczykiem, który był przypinany w szyku konnym do kółka na pręcie przy drzewcu Sztandaru. W ten sposób Sztandar był zabezpieczony przed upadkiem w razie wypuszczenia z ręki przez sztandarowego. Tylec drzewca był wkładany do skórzanej tulei zwisającej na rzemieniu przymocowanym do siodła. Na początku lat trzydziestych dotychczasowy bandolier zamieniono na obszyty barwami Virtuti Militari. Po wprowadzeniu jednolitych bandolierów dla całej armii w roku 1938, 15. Pułku Ułanów otrzymał bandolier przepisowy, długi, kawaleryjski z tuleją skórzaną na drzewce Sztandaru, z naszytymi barwami Virtuti Militari, przewidziany dla pułków – kawalerów tego orderu.

Poczet sztandarowy

Poczet sztandarowy – pierwszy z lewej por. Piotr Piniński (fot. ze zbiorów Jerzego Pinińskiego)

Losy Sztandaru podczas II Wojny Światowej

Ostatnim podoficerem sztandarowym został w ostatnich dniach sierpnia 1939r. wyznaczony plutonowy Franciszek Radecki. Przydzielono do niego jako luzaka ułana Józefa Dzwonarkiewicza.
Początkowo Sztandar znajdował się w poczcie dowódcy Pułku. Kiedy Pułk w rejonie m. Sobota przygotowywał się do walki z atakującymi Niemcami, sztandarowy otrzymał rozkaz pozostania ze Sztandarem przy taborze pułkowym. Ponieważ jednak zagrożenie Sztandaru nie było mniejsze niż przy szwadronach, sztandarowy wraz z luzakiem dołączyli, za zgodą dowódcy taboru  st. wachm. Andrzeja Majdy, do przechodzącego bratniego Pułku (prawdopodobnie 7. PSK), co zapewniło Aztandarowi większe bezpieczeństwo niż przy taborze. Z tym oddziałem Sztandar dotarł do macierzystego Pułku i od tego czasu brał bezpośredni udział w walkach. Kiedy pododdziały Pułku w większości przebiły się do Warszawy, część taboru, koniowodni, plut. Radecki i ułan Dzwonarkiewicz, zostali odcięci na skraju Puszczy Kampinoskiej. Dołączył do nich wachm. Stefan Dąbrowski, szef kancelarii Pułku i cała trójka razem, nocą z 20 na 21 września przedarła się przez pierścień niemiecki do stolicy. By Sztandar w razie zauważenie przez Niemców nie rzucał się w oczy, za poradą wachm. Dąbrowskiego plut. Radecki przy pomocy uł. Dzwonarkiewicza złamał drzewce, płat ukrył pod mundurem, a orła schował do sakwy.

Przed kapitulacją Warszawy, po pożegnaniu Sztandaru przez Pułk, w tajemnicy złożono go na przechowanie w kościele ss. Wizytek na Krakowskim Przedmieściu. Grot metalowy zakopano na podwórcu klasztornym. Z kolei płat Sztandaru zmieniał miejsca ukrycia. Był pomiędzy ornatami w zakrystii, potem zaniesiono go do podziemi kościoła i włożono do trumny tam spoczywającego dostojnika kościelnego. Obawiając się, że płat ukryty w trumnie zbutwieje, siostry ponownie ukryły Sztandar w szafie na szaty liturgiczne, pomiędzy deskami podwójnych pleców.

Po zamachu AK na generała policji i SS Kutscherę 1 lutego 1944 roku, gdy Niemcy zarządzili ewakuację Polaków z trasy pogrzebu, siostry nie wiedząc jak długo opuszczały klasztor, obawiając się rewizji i ewentualnych następstw w eazie znalezienia płatu Sztandaru, wycięły wizerunek Maki Boskiej pozostawiając go pomiędzy ornatami w szafie, a resztę płatu spaliły.

Rekonstrukcja Sztandaru po wojnie

W roku 1946 rtm. Jan Brodzki po powrocie z obozu jeńców odebrał z klasztoru metalowego orła wraz z tym, co zostało z płatu, przechowując szczątki Sztandaru pułkowego w swoim domu w Poznaniu. W 1952r. twierdząc, że jest poważnie chory, przekazał pozostałości Sztandaru rtm. Zbigniewowi Barańskiemu. Wkrótce o uratowanych pamiątkach dowiedzieli się wszyscy oficerowie Pułku i wojenny dowódca Wielkopolskiej Brygady Kawalerii gen. bryg. Roman Abraham. Odtąd grot z dodaną wstęgą Virtuti Militari wystawiany był niekiedy podczas koleżeńskich spotkań oficerów Pułku w domu rtm. Barańskiego. Na jesieni 1959 r. mjr Michał Kwaliaszwili sugerował przekazanie zachowanych części Sztandaru do organizującego się na nowo po zniszczeniach wojennych Wielkopolskiego Muzeum Wojskowego w Poznaniu. Nawiązano jednak kontakt z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie i tam rtm. Barański w 1960 r. ofiarował zachowane fragmenty Sztandaru. Parę lat później, gdy Wielkopolskie Muzeum Wojskowe miało czynną ekspozycję, uznano, że odrzucona wcześniej propozycja mjra Kwaliaszwili była słuszna. Postanowiono wówczas również odtworzyć Sztandar. Po długich staraniach, w roku 1966 Muzum Wojska Polskiego w Warszawie przekazało poznańskiej placówce w depozyt wizerunek Matki Boskiej z płatu Sztandaru 15. Pułku oraz grot drzewca, wyrażając jednocześnie zgodę na odtworzenie Sztandaru.

Rekonstrukcji podjęła się Pracownia Haftów Artystyczno-Kościelnych Jadwigi Kwiatkowskiej w Poznaniu. Zbiegiem okoliczności, jej właścicielka w roku 1919 była zatrudniona przy wykonywaniu sztandarów dla Wojsk Wielkopolskich. Koszty przedsięwzięcia ponieśli Ułani Poznańscy w kraju i zza granicy. Zrekonstruowany Sztandar na dorobionym rozkręcanym, dwudzielnym drzewcu, jest dziś eksponowany w Wielkopolskim Muzeum Wojskowym. Z racji znajdujących się w nim uratowanych, oryginalnych fragmentów jest honorowany jak pierwotny Sztandar.

Pułk jest dumny z tego, że nie utracił swojego Sztandaru. O tym, który tego dokonał, zapomnieć nie wolno.

Prócz drzewca, zrekonstruowany Sztandar różni się od oryginału odmiennym deseniem tkaniny płatu, nieznacznie odmiennym naszyciem wizerunku Matki Bożej, detalami orła, herbu miasta Poznania, wieńca i liternictwa oraz odmiennym sposobem przymocowania płatu do drzewca. Różnica jest także w wymiarach – obecnie 52 x 84,5 cm.

sztandar kopia 22 sztandar kopia 1  
 Obie strony zrekonstruowanego w 1967r. Sztandaru 15. Pułku Ułanów Poznańskich. Reprodukcja z Zeszytu Historycznego „Sztandar 15. Pułku Ułanów Poznańskich” Poznań 1996.

szt

Obchody Święta Pułkowego 2013 z udziałem Sztandaru zrekonstruowanego w 1967r. – Poznań, ul. Ludgardy – u stóp Pomnika 15. Pułku Ułanów Poznańskich – fot. st. szer. Łukasz Kermel (17. WBZmech.)

Druga kopia Sztandaru

W 1985r. Sekcja Koła 15. Pułku Ułanów Poznańskich im. gen. Władysława Andersa w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie postanowiła zamówić w Polsce kopię Sztandaru, co też za zgodą Koła Pułkowego w Londynie zrealizowano. Wykonała ją ta sama pracownia, która prawie dwadzieścia lat wcześniej odtwarzała Sztandar Pułku.

Po rozwiązaniu Sekcji Koła na początku lat 90-tych XX w., kopia Sztandaru ostatecznie została złożona w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Władysława Sikorskiego w Londynie.

Sztandar 15. batalionu Ułanów Poznańskich

4 maja 2014 r., podczas ostatniego dnia obchodów Święta Pułkowego, o godzinie 11.00 rozpoczęła się na pl. Wolności w Poznaniu uroczystość przekazania Sztandaru 15. batalionowi Ułanów Poznańskich oraz utożsamienie jednostki z historycznym poprzednikiem – 15. Pułkiem Ułanów Poznańskich. Dokładnie w miejscu przysięgi Wojsk Wielkopolskich z 1919 roku z rąk dowódcy 17. Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej, gen. brygady Rajmunda T. Andrzejczaka, Sztandar przejął dowódca Batalionu, ppłk Tomasz Borowczyk, a następnie przekazał go pocztowi w składzie: rtm. Daniel Myśliński, chor. Robert Kuzajewski i por. Kornelia Majewska. Dowódca 11. Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej, gen. brygady Jarosław Mika, upoważniony przez Kapitułę Virtuti Militari, nałożył na Sztandar wstęgi Krzyża VM symbolizujące jego dwukrotne nadanie. Matką chrzestną Sztandaru została p. Anna Maria Anders, natomiast ojcem chrzestnym gen. bryg. Rajmund T. Andrzejczak.

sztandar 1Przejęcie Sztandaru z rąk dowódcy Ułanów Poznańskich, ppłk. Tomasza Borowczyka, przez poczet sztadnarowy – Święto Pułkowe, Poznań, pl. Wolności, 4.05.2014r.

Dzień wcześniej, na poznańskiej Woli, pierwszy raz od wybuchu II Wojny Światowej, Sztandar został zaprezentowany publicznie w szyku konnym. Poczet sztandarowy otwierał defiladę uczestników i gości zawodów Militari oraz międzynarodowych zawodów ICC, odbywających się tradycyjnie w ramach Święta Pułkowego.

f

Prezentacja Sztandaru w szyku konnym, Święto Pułkowe, Poznań, Hipodrom Wola, 3.05.2014r.

Dekoracje Sztandaru

1.    22 kwietnia 1921 roku w Poznaniu Marszałek Józef Piłsudski udekorował Sztandar 15. Pułku Ułanów Poznańskich Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za zasługi odniesione na polu chwały podczas wojny polsko-bolszewickiej.  Od tego czasu na grocie Sztandaru zawisła wstęga orderowa, zakończona złotą frędzlą.
Podczas bankietu zorganizowanego przez korpus oficerski Pułku w poznańskim Hotelu Bazar, Marszałek wypowiedział pamiętne słowa: „Tam, gdzie byliście, byliście doskonali – i historią lwią część zwycięstw wam przypisać musi. W tej dziedzinie jesteście najlepszym pułkiem, jaki znam, mówię wam to szczerze i otwarcie.”
Spośród czterdziestu pułków kawalerii polskiej, 15. Pułk Ułanów był jednym z pięciu, na którego Sztandarze zawisł krzyż tego najwyższego i najstarszego polskiego odznaczenia wojennego.

2.    Odtworzony w 2. Korpusie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 15. Pułk Ułanów Poznańskich, za udział w walkach w Italii kolejny raz zasłużył na odznaczenie Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari. Przepisy nie pozwalały oddziałów odznaczać wyższą klasą orderu jak piątą, ani nikogo dwukrotnie krzyżem tej samej klasy. Woobec powyższeg, Kapituła Orderu Wojennego Virtuti Militari oddziałom, które już są kawalerami Orderu, a ponownie zasłużyły na uhonorowanie zasług bojowych, decyzją z dnia 11 listopada 1966 roku nadała prawo umieszczenia na biało-czerwonych wstęgach państwowych Sztandaru napisu wyróżniającego złotymi literami, z podaniem kampanii. Ułani Poznańscy otrzymali wstęgę z napisem: „Wyróżniony za niezwykłe męstwo za kampanię we Włoszech 1944 – 1945”.

3.    W dniu 10 września 1982 r., podczas uroczystości odsłonięcia odnowionego Pomnika 15. Pułku Ułanów Poznańskich przy ul. Ludgardy w Poznaniu, Sztandar Pułku został udekorowany Odznaką Honorową miasta Poznania, która została przypięta do płatu.

4.    W dniu Święta Niepodległości, 11.11.1996r., w 30. rocznicę odznaczenia sztandarów Wojska Polskiego przez Kapitułę Orderu Wojennego Virtuti Militari w Londynie pod przewodnictwem gen. broni Władysława Andersa, odbyło się uroczyste potwierdzenie dekoracji wojennych nałożonych na zachowane w kraju odznaczone sztandary oddziałów Wielkopolskiej Brygady Kawalerii. Nałożyli je przed laty sami żołnierze, nie mogąc wówczas przedstawić swoich sztandarów do osobistej dekoracji przez gen. Andersa.
Uroczystość odbyła się w Sali Odrodzenia poznańskiego Ratusza, m.in. przy udziale licznie zgromadzonych żołnierzy Września 1939r. Jej inicjatorem było Towarzystwo b. Żołnierzy i Przyjaciół 15. Pułku Ułanów Poznańskich.
Do dekoracji stanęły sztandary 15. Pułku Ułanów Poznańskich, 17. Pułku Ułanów Wielkopolskich, 7 Pułku Strzelców Konnych Wielkopolskich i 7. Dywizjonu Artylerii Konnej Wielkopolskiej.
Uroczystego aktu potwierdzenia dekoracji sztandarów dokonał pierwszy po latach powołany w Ojczyźnie Kanclerz Orderu Wojennego Virtuti Militari gen. bryg. w st. spocz. Stanisław Nałęcz-Komornicki.

1997 2a2 
Reprodukcja aktu potwierdzenia dekoracji Orderem Wojennym virtuti Militari. Reprodukcja z biuletynu Towarzystwa „Piętnastak” nr 1/13 Poznań 1997.

 

Źródła:
1.     „Sztandar 15. Pułku Ułanów Poznańskich” – zeszyt historyczny nr 1 TbŻiP15.PUP autorstwa Lesława Kukawskiego – LINK
2.    Biuletyn Towarzystwa b. Żołnierzy i Przyjaciół 15. Pułku Ułanów Poznańskich nr 1/13 (1997) i 2/14 (1997).

 
Share this page