Projekt Znaku Pułkowego
Projektantem odznaki pamiątkowej 15. Pułku Ułanów Poznańskich, zwanej w Pułku Znakiem Pułkowym, był oficer Pułku, rtm. Jarema Zapolski. Zawarł on w niej symbole żołnierskiej chwały Ułanów Poznańskich.
Znamię Polaków, a zarazem Wielkopolski – srebrnego Orła, trzymającego w dziobie Krzyż Virtuti Militari z rozwiniętą wstęgą i osiadającego po zwycięstwie na obnażonej szabli, symbolu kawalerii, okolił wawrzynowym wieńcem sławy (laur zwycięstwa) z nałożonymi czterema ułańskimi, biało-czerwonymi, proporczykami pułkowymi, symbolizującymi cztery szwadrony i rozdzielającymi historyczną datę wybuchu Powstania Wielkopolskiego, z którego Pułk się wywodzi (27.XII.1918). Pomysłodawca sylwetką Orła w otwartej koronie i wznoszącymi do rozpostarcia skrzydłami, nawiązał do Orła ze zwieńczenia sztandaru pułkowego pierwszego tego wzoru w Wojskach Wielkopolskich.
Odznakę zaaprobowano indywidualnym pismem z Gabinetu Ministra Spraw Wojskowych L. dz. nr 7260/23 G. M. z dnia 30 marca 1923r. skierowanym do dowódcy Pułku.
Zgodnie z przyjętą w Wojsku Polskim zasadą, również odznaka 15. Pułku Ułanów Poznańskich miała tylko jeden wzór, wspólny dla oficerów i szeregowych. Ze względu jednak na koszty produkcji, została zrealizowana w dwóch wersjach: oficerskiej – srebrnej, ze złoconym wieńcem oraz emaliowanymi proporczykami i wstęgą Virtuti Milirati, i dla szeregowych – wybitą w mosiądzu i tylko srebrzoną.
Z czasem odznaki ulegały niewielkim zmianom, które dotyczyły głównie odznak dla szeregowych (m.in. zmiana materiału, z którego było zrobione oraz lakierowanie na kolorowo proporczyków i wstęgi Virtuti Militari, co dawało efekt kolorystyczny zbliżający je do oficerskich). Odznaki oficerskie ulegały mniej istotnym zmianom.
Znak Pułkowy 15. Pułku Ułanów Poznańskich. Reprodukcja z Zeszytu Historycznego „Odznaka 15. Pułku Ułanów Poznańskich” Poznań 1997 (proj. Andrzej Jeziorkowski)
Przyznawanie Znaku Pułkowego
Zgodnie z regulaminem, początkowo Znak Pułkowy przyznawała Kapituła, a prawo do niego mieli wszyscy oficerowie i szeregowi po roku wiernej służby w szeregach Ułanów Poznańskich oraz osoby, które swoją działalnością związały się ściśle z historią i tradycją Pułku.
Uroczystość pierwszego rozdawnictwa Znaków odbyła się 8 grudnia 1923r. na terenie koszar przy ul. Grunwaldzkiej w Poznaniu. Ówczesny dowódca Pułku, płk Gwido Poten, wypowiedział wówczas wymowne słowa: „prawem jest przynależność do rodziny pułkowej, obowiązkiem – godne noszenie znaku, który jest niejako częścią pułkowego Sztandaru.”
Charakterystyczne, że kolejność rozdanych znaków oficerskich została podporządkowana starszeństwu, ale wyłącznie w Pułku. I tak odznakę z numerem 1. otrzymał uważany za najstarszego oficera por. Jerzy Witalis Kubicki.
Od roku 1924 odznaki były przyznawane w dniu Święta Pułkowego, 23 kwietnia danego roku.
Po zmianach w regulaminie odznaki w prowadzonych w myśl rozkazu MSWojsk. z 1929 r., w miejsce Kapituły, prawo do jej noszenia nadawał dowódca Pułku, na podstawie uchwały ogólnego prawomocnego zebrania oficerskiego, przedłożonej jako wniosek.
Obok nadań Znaku Pułkowego dla Ułanów Poznańskich, regulamin przewidywał również nadania honorowe, dla osób związanych z Pułkiem. Odznakę otrzymali m.in. Pierwszy Marszałek Polski Józef Piłsudski, Prezydent RP Ignacy Mościcki, Prymas Polski, kardynał August Hlond, czy twórcy odsłoniętego w Poznaniu w 1927r. Pomnika Pułku. W 1925r. dokonano nadania specjalnego, zbiorowego – z rąk dowódcy Pułku, płka Stanisława Grzmot-Skotnickiego, Prezydent Poznania Cyryl Ratajski odebrał odznakę ofiarowaną Stołecznemu Miastu Poznaniowi.
Nadania wojenne
Ułani Poznańscy znani byli ze swego koleżeństwa między sobą. Ale rzeczywisty walor wojskowej przyjaźni potwierdziły wrześniowe boje. Toteż uchwałą oficerów Pułku, przebywających w niewoli w Woldenbergu, zdecydowano przyznać odznakę tym z młodszych kolegów, którzy jeszcze jej nie posiadali podkreślając, że nadaje się je za udział w walkach 1939r.
Jak można mniemać, nadanie miało miejsce podczas obchodów rocznicy Święta Pułkowego, być może już 23 kwietnia 1940r. Ze zrozumiałych względów zabrakło samych Znaków, ale zastąpione je wręczając specjalnie wykonane Legitymacje Tymczasowe.
Z inicjatywą przywrócenia Znaku Pułkowego w odtworzonym w Iraku Pułku wystąpił w 1943r. jego dowódca, rtm. Zbigniew Kiedacz, posiadający odznakę jako oficer przedwojennego Pułku. Przygotowując obchody zbliżającego się rok później Święta Pułkowego, przedstawiono do zatwierdzenia dowódcy 2. Korpusu Polskiego, gen. Władysławowi Andersowi, „Statut Znaku Pułkowego 15. Pułku Ułanów Poznańskich” (jak widać, sięgnięto zatem do początków odznaki i jej pierwotnej nazwy). Zatwierdzenie nastąpiło 15 kwietnia 1944r.
Pierwsze nadania odtworzonej odznaki miały miejsce podczas Święta Pułkowego w 1944r. Nie mając dokładnych danych, o ilości przedwojennych nadań, przyjęto symboliczną ich liczbę 200, podając numery dla nowych odznak od 201.
Rozkazem dowódcy Pułku, rtm. Zbigniewa Kiedacza, z dnia 4.10.1944r. nadano jedyny podczas wojny Znak Pułkowy kobiecie. P. Janina Bielińska została w ten sposób uhonorowana za nadzwyczaj troskliwą opiekę nad rannymi ułanami Pułku przebywającymi na leczeniu w 3. Szpitalu Wojennym.
Kolejny dowódca Pułku, ppłk. Adam Bieliński, rozkazem z dnia 17.12.1944r., powołał przewidzianą w Statucie Kapitułę Znaku Pułkowego.
Podczas Święta Pułkowego obchodzonego w Giulianova 23 kwietnia 1946r., przewidując rozwiązanie Pułku, powołano Koło Pułkowe. Jednocześnie oficerowie Znaku uchwalili tzw. „Przepisy przejściowe”. Jako uzupełnienie Statutu Znaku Pułkowego miały obowiązywać od czasu rozwiązania, aż do odtworzenia w przyszłości Ułanów Poznańskich.
Ostatnie zespołowe nadanie odznaki miało miejsce 23 kwietnia 1947r. podczas Święta Pułkowego obchodzonego w brytyjskim obozie Browning Camp koło Horsham niedaleko Londynu. Po raz ostatni ułani wystąpili jeszcze w mundurach, choć Pułki istniał już tylko w ramach Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, a ułani byli w trakcie demobilizacji.
Okres powojenny
W latach następnych nadania odznaki były już tylko sporadyczne. W 1976 roku miało miejsce drugie w historii Pułku wyróżnienie kobiety. Znak Pułkowy otrzymała 4 czerwca z rąk ppłk. Bielińskiego p. Anna Kiedacz Radziejowska, wdowa po poprzednim dowódcy Pułku, m.in. za umacnianie więzów przyjaźni i solidarności wśród ułanów, którzy osiedli na terenie kontynentu amerykańskiego. W 1978r. trzeci w historii Pułku Znak wręczono kobiecie, który za wieloletnią pracę dla dobra Pułku przyznano p. Elżbiecie Cetkowskiej, osobie otaczającej w swej klinice Ułanów Poznańskich specjalną opieką.
Współczesność
W 1991r. powstało ogólnopolskie Towarzystwo byłych Żołnierzy i Przyjaciół 15. Pułku Ułanów Poznańskich, kontynuujące działalność Towarzystwa b. Żołnierzy 1. Pułku Ułanów Wielkopolskich (15. p Uł. Pozn.) z 1933r. Od razu na zebraniu inauguracyjnym wystąpiono z apelem do ministra Obrony Narodowej o przywrócenie Ułanów Poznańskich w szeregach Wojska Polskiego III Rzeczypospolitej.
Działania, wkrótce już wspólne z Kołem Pułkowym z Londynu, zaowocowały i w ramach utworzonej Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Pancernej, której MON na wniosek Towarzystwa nadał numer „15”, w 1996r. 1. batalion Czołgów przyjął barwy Ułanów Poznańskich. Znak Pułkowy został nałożony na drzewce sztandaru brygadowego, stając się już w sposób nie symboliczny, jak o nim mówił płk Poten w 1923r., ale rzeczywisty, częścią sztandaru nowej „piętnastki”.
W 1994 r. Kapituła Znaku Pułkowego nadała prawo noszenia honorowego Znaku siedmiu kolegom w kraju. Czynni w pracach dla Pułku, niektórzy od roku 1982, organizatorzy wspaniałych Dni Ułana, w 1995 r. u stóp Pomnika 15. Pułku Ułanów otrzymali legitymacje do Znaku Pułkowego, wystawione na tych samych legitymacjach, które żołnierze Pułku otrzymali w 1946 r. W 1996 r. Znak honorowo nadano także czterem członkom Zarządu Towarzystwa, za prace na rzecz utrwalenia tradycji i przywrócenia barw Pułku w Wojsku Polskim. Ostatnie nadania Kapituły miały miejsce w 2009 roku dla trzech członków Towarzystwa.
Znak Pułkowy powrócił do współczesnych Ułanów Poznańskich podczas obchodów Święta Pułkowego, dnia 20.04.2013r. pod Pomnikiem Pułku przy ul. Ludgardy w Poznaniu. Tradycyjny Apel Poległych poprzedziło historyczne wydarzenie – dowódca 15. batalionu Ułanów Poznańskich ppłk Tomasz Borowczyk został wyróżniony odtworzonym Znakiem Pułkowym 15. Pułku Ułanów Poznańskich. Dekoracji dokonał dowódca 17. Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej gen. bryg. Rajmund Andrzejczak oraz, zgodnie z pułkową tradycją, najstarszy stażem w barwach Ułanów Poznańskich oficer batalionu mjr Paweł Krzyżaniak. Powrót Znaku do wojska był możliwy dzięki wspólnym działaniom londyńskiego Koła Pułkowego, naszego Towarzystwa i batalionu. Batalionowa odznaka pamiątkowa zachowała nie tylko przedwojenną formę, ale także ciągłą numerację nadań oficerskich oraz kolejne numery i wzór legitymacji wydawanych żołnierzom od czasów kampanii włoskiej.
Rok 2013 Odtworzony Znak Pułkowy wraca na należne mu miejsce (nad nim odznaka 17. Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej, w strukturach której działa 15. batalion Ułanów Poznańskich).
Dzień później, w niedzielę 21 kwietnia w tym samym miejscu, w obecności historycznego sztandaru Pułku dokonano nadań kolejnych pięciu Znaków współczesnym Ułanom Poznańskim. Wyróżnieni w ten sposób oficerowie i podoficerowie (mjr Paweł Krzyżaniak – 16 lat służby w barwach, rtm. Daniel Myśliński – 9 lat służby w barwach, chor. Artur Łuczak – 17 lat służby w barwach, chor. Robert Kuzajewski – 14 lat służby w barwach i st. ułan Paweł Berdeński – 4 lata służby w barwach) weszli w skład komisji ds. odznaki pamiątkowej i zastąpili istniejącą do tej pory Kapitułę Znaku Pułkowego rezydującą w Londynie. Gratulacje wyróżnionym złożył nieżyjący już dziś niestety gość honorowy, ppłk dr Tadeusz Andrzejewski – żołnierz 15. Pułku Ułanów Poznańskich, uczestnik kampanii wrześniowej 1939r.
W ten sposób nastąpiła historyczna zmiana warty, ku chwale Pułku!
Rok 2013 – Święto Pułkowe, Poznań (pod Pomnikiem 15. PU) – z lewej: dekoracja odtworzonym Znakiem Pułkowym rtm. Daniela Myślińskiego, z prawej: ppłk dr Tadeusz Andrzejewski gratuluje wyróżnionym Znakiem Pułkowym (fot. st. szer. Łukasz Kermel – 17. WBZmech.).
Źródło: Zeszyt nr 2 „Odznaka 15. Pułku Ułanów Poznańskich” Tadeusz Jeziorowski oraz opracowanie własne.